W postępowaniach sądowych związanych z zasiedzeniem służebności przesyłu często rozstrzygane są sprawy, które dotyczą urządzeń przesyłowych (gazociągów, sieci energetycznych) wybudowanych w okresie PRL. W postępowaniach tych przedsiębiorstwa energetyczne wnioskują o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu w dacie kilkunastu lub kilkudziesięciu lat wstecz. Dzieje się tak, mimo że pojęcie służebności przesyłu zostało wprowadzone do kodeksu cywilnego dopiero w dniu 3 sierpnia 2008 r. (gdy przepisy te weszły w życie).
Jak orzekają sądy
W dotychczasowym orzecznictwie dominuje pogląd, że pomimo tego, że przed 2008 r. nie istniały przepisy o służebności przesyłu, można zaliczyć okres przed 2008 r. do biegu terminu zasiedzenia takiej służebności. Oznacza to, że w przykładowej sytuacji, gdy przedsiębiorstwo energetyczne w latach 70-tych wybudowało na czyjejś prywatnej posesji urządzenia przesyłowe, może obecnie uzyskać w sądzie korzystne postanowienie o zasiedzeniu służebności przesyłu. Odbywa się to ze szkodą dla właściciela nieruchomości, który nie może z tego tytułu uzyskać wynagrodzenia. Sankcjonuje się więc stan, w którym doszło do ograniczenia prawa własności. Sądy rejonowe wydając postanowienia, w których stwierdzają zasiedzenia służebności przesyłu, opierają się na orzeczeniach Sądu Najwyższego, korzystnych dla zakładów energetycznych.
Czy właściciele nieruchomości stoją na przegranej pozycji
W ostatnich latach, w tego typu sprawach pojawił się jednak wyłom. Zaczęły pojawiać się postanowienia sądów rejonowych i okręgowych, w których wnioski zakładów energetycznych o zasiedzenie były oddalane ze względu na zastrzeżenia natury konstytucyjnej.
Sądy zaczęły zgłaszać wątpliwości odnośnie dotychczasowej wykładni przepisów dokonywanej przez Sąd Najwyższy. Dotyczy to art. 292 k.c. w związku z art. 172 § 2 k.c. oraz art. 285 § 1 i 2 k.c. i takiej wykładni tych przepisów, zgodnie z którą, można nabyć przez zasiedzenie służebność gruntową odpowiadającą swą treścią służebności przesyłu, przed datą 3 sierpnia 2008 r. Rozstrzygając indywidualne sprawy, sądy kilkukrotnie skierowały pytania do Trybunału Konstytucyjnego, oczekując wskazówek, która z wykładni przepisów w sprawach przesyłowych jest prawidłowa.
Jakie stanowisko zajął Trybunał Konstytucyjny
Trybunał Konstytucyjny rozpoznając pytania prawne kierowane przez sądy powszechne, postępowania umarzał. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że w ostatnim postanowieniu z dnia 17 października 2018 r. w sprawie P 7/17, Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że sam nie jest uprawniony do stwierdzenia, który z rezultatów wykładni jest zgodny z Konstytucją, jednakże wyraźnie wskazał, że sąd powszechny ma obowiązek stosowania prokonstytucyjnej wykładni przepisów.
Taką wykładnię przepisów muszą stosować więc sądy rejonowe i okręgowe w postępowaniach, w których rozpoznawane są sprawy z udziałem przedsiębiorstw energetycznych. Główne argumenty, które pojawiają się w wydawanych postanowieniach to:
- kwestionowanie zasadności stosowania przepisów o zasiedzeniu służebności przesyłu do sytuacji, które miały miejsce przed 3 sierpnia 2008 r., z uwagi na brak wydanie przez ustawodawcę przepisów przejściowych (intertemporalnych).
- Powołanie się na przepisy Konstytucji (art. 21 ust. 1, art. 64 ust. 1 i ust. 3, art. 31 ust. 3) gwarantujących ochronę własności
- Wykazanie, iż dominująca wykładania dokonywana przez Sąd Najwyższy jest niezgodna z zasadami wynikającymi z art. 2 i art. 10 Konstytucji.
- przywołanie orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Obywatela w Strasburgu
Wnioski
W tego typu sprawach, właściciele nieruchomości, którzy nie zgadzają się ze stanowiskiem przedsiębiorstwa energetycznego, które powołuje się na zasiedzenie służebności przesyłu, nie stoją więc na z góry przegranej pozycji, bowiem orzecznictwo sądów nie jest w pełni jednolite. Prezentując właściwą argumentację, właściciel może więc domagać się ustanowienia służebności za wynagrodzeniem lub wnosić o oddalenie wniosku przedsiębiorstwa energetycznego, jeśli te zwróci się do sądu o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu.
W przypadku szczegółowych pytań, proszę o kontakt z kancelarią